Çalıştayımıza Türkiye’den ve Rusya’dan yirmi dokuz katılımcı iştirak etmiştir. Bu katılımcılardan on biri Türkiye’dendir. Çalıştayda turizm başta olmak üzere ekonomi, kültür, hukuk, edebiyat, tarih, uluslararası ilişkiler vb. alanlarda bildiriler sunulmuş ve ikili işbirliğinin geliştirilmesi amacıyla fikirler tartışılmıştır. Türk-Rus ilişkilerinde karşılıklı işbirliğinin artırılması için aşağıdaki öneriler sunulmaktadır: 1)İki ülke arasındaki ticaret, turizm, enerji konularında işbirliği devam ettirilmelidir. Bu işbirliğini artırıcı somut projeler Türk Akımı ticaretin serbestleştirilmesi karşılıklı ve doğrudan somut projeler halinde desteklenmelidir. Türkiye ve Rusya arasındaki ticaret hacimsel ve dengesel olarak üçüncü tarafların değil her iki ülkenin belirlediği parametrelerle işlenmelidir. Bu doğrultuda Dolar yerine olabildiğince Ruble ve Türk Lirası kullanımı teşvik edilmelidir. Türk Akımı projesi sadece Türkiye ve Rusya arasındaki gaz akışı değil Avrupa gaz piyasasını da hedefleyen bir boyutta ele alınmalıdır. Rusya’dan nükleer teknoloji başta olmak üzere çeşitli yüksek teknoloji alanlarında işbirliği devam etmelidir. Bu işbirliğinin boyutu aynı zamanda savunma sanayini de kapsamalıdır. Uluslararası sistemde büyük siyasi değişimler yaşanmaktadır. Geçmişin bittiği ve geleceğin henüz belirlenmediği geçiş sürecinde Türkiye ve Rusya geliştirdikleri doğrudan diyalog ve ortak çıkar tanımalarıyla gelecekteki süreçleri etkileme imkânına sahiptir. Bu nedenle bu tarz tematik çalıştay ve işbirliği programlarının politika yapım sürecinde roller üstlenmesi beklenebilir. 2) Türkiye-Rusya turizm işbirliği 2017’nin ilk dokuz ayında 3,2 milyon Rus turist ağırlama kapasitesine çıkmıştır. Türk turizmini, sahil turizminden kurtarıp kültür, kongre ve sağlık turizmine önem vererek çeşitlendirilmelidir. Rus turistlerin seyahat sigortası sorunu Türkiye’ye gelmeden çözülebilir. Ayrıca Rusya’da Charter düzeninin olmaması turist taşımacılığını zorlaştırmaktadır. Bu konuya çözüm getirilmelidir. Türkiye’de, Rus turistlerin yoğun olarak geldiği bölgeler, tarihi, kültürel ve müzelerin yerleri Rusça kitaplarla desteklenmeli ve tur operatörlerine deniz turizmi dışındaki bu alternatiflerin Rus turistlerine anlatılması sağlanmalıdır. Rusya’da Moskova ve Petersburg dışında doğa ve kültürel turizm destinasyonları, paket turları haline getirilmelidir. Türkiye’de turizmde çalışan personelin Rusçanın kullanımı, Rus turistlerin kültürel değerleri ve hassasiyetleri konusunda hizmet için eğitimden geçirilmesi sağlanabilir. 3) Rusça ve Türkçe öğrenimi konusunda karşılıklı işbirliği sağlanarak ortak kitapların yazılması faydalı olacaktır. Bu konuda uzman üniversite ve STK’lar ile işbirliği yapılabilir. 4) Türk-Rus işbirliğinin ekonomi ve turizm dışında daha sağlam temellere oturtulması için gerekli olan uzman ihtiyacını gidermek için Türkiye’de bir Rus üniversitesi, Rusya’da bir Türk üniversitesi kurulması uygun olabilir. 5) 2019’un Türk-Rus yılı olarak kutlanacağı göz önüne alındığında ortak faaliyetler çizelgesinin oluşturulması, Rus ve Türklerin birbirlerini anlatan kültür, kim kimdir, kim nerde yaşar vb. kitapların yazımı ilişkilerin gelişmesi açısından önemlidir. Rus turistlerin otellerinde okuyabilecekleri Türkçe-Rusça dergi yapımı ve dağıtımı ihtiyaçtır. Rus kültüründe Türkiye ve Türkler, Türk kültüründen Rusya ve Ruslar kavramlarını ele alan çalışmaların yapılması ve yazılmasına destek verilmelidir. 6) Rus Turistlerin yoğun olarak yaşadıkları Alanya ve Antalya gibi bölgelerdeki üniversiteler bünyesinde iki ülke ilişkilerini geliştiren merkez ve enstitüler oluşturulmalı, bu kurumların Moskova ve Petersburg merkezli üniversitelerle işbirliği anlaşmalarına teşvik edilmelidir. 7) 2015 uçak krizinden sonra iki ülke arasındaki Türk ve Rus basın kuruluşları arasındaki anlaşmalar iptal edilmiştir. TV’ler arasında ortak program kullanımına Rus turistlerin yoğun olarak geldiği bölgelerden Rus işbirliğini artırıcı haberler önemlidir. Bu sayede iki toplum birbirlerinden güncel haberler alarak iletişimi kolaylaştıracaktır. 8) Karadeniz Ekonomik İşbirliği yeniden ele alınmalı, Rusya ve Türkiye inisiyatifinde aktifleştirilmelidir. Avrasya Ekonomik Birliği ve Avrasya Medeniyeti fikirleri doğrultusunda her iki toplumun kamuoyunun bu alanda bilgilendirilmesi projelerle desteklenmesi faydalı olacaktır. 9) Türk ve Rus tarafı Alanya’da böyle bir çalıştay gerçekleştirmekten mutluluk duymakta ve iki ülke ilişiklerine katkı sağlamayı diler, yukarıda anlatmış olduğumuz konuları kamuoyunun bilgisine sunarız.